Тангото за Пепе пред камерата на балканскиот бунтовник Емир Кустурица

Во тишина, минатиот вторник, светот загуби еден од своите најнеобични и најмудри државници. Хозе Пепе Мухика, поранешен претседател на Уругвај, герилец, неуморен идеалист и хуманист, почина на 89-годишна возраст, оставајќи зад себе наследство мерено не само по политичка моќ, туку и по достоинство, хероизам – и песна. Во живот што можеше да биде роман, и во смрт што нè потсети на кршливоста на политичката вистина, музиката е клучот преку кој го чувствуваме неговиот лик и мисија опишани во документарецот „Ел Пепе: Врховен живот“.

Ако Мухика беше херој на луѓето на маргините, тогаш портретот создаден од кинематографската визија на Емир Кустурица, иако не е единствениот, е секако најличен и поетски. Кустурица, познат по својот поетски реализам и нескротлива балканска естетика, во овој филм се препушта на контемплација. Наместо вообичаените раскошни карневали на хаосот, тој избира документарна дисциплина и личен пристап. Човекот чувствува длабока почит кон својот херој, но и внатрешна сродност – двајца бунтовници кои, преку различни средства, во дијаметрално различни делови од светот, барале ист одговор: како да останат луѓе во светот на политиката, болката и упорноста во идеалите. Кустурица не го слави водачот, туку човекот.

Но, „Ел Пепе: Врховен живот“ не е само биографски запис, туку лирски мозаик од спомени, страдање, борба и надеж. Во тој филм, музиката не е декорација – таа е политички коментар, емотивен водич и честопати единствената нарација во моменти кога ниту Мухика ниту Кустурица немаат или не можат да кажат ништо повеќе.

Во филмот, Кустурица го слави човекот кој му се обраќа на режисерот со „брат“. Фотографија: Depositphotos

Хозе Мухика беше необичен политички лидер, дури и според латиноамериканските стандарди. Поранешниот герилец и член на националното движење на отпорот – Тупамаросите – помина 13 години во затвор, честопати во самица, и беше ранет неколку пати во борбата против диктатурата. Наместо со огорченост, тој излезе од затвор со длабока филозофија на скромност и слобода – што стана основа на неговата политичка мисија, заедно со неговите другари, вклучувајќи ја и неговата сопруга Лусија Тополански, подоцна потпретседателка на Уругвај.

Плаза Индепенденсија во Монтевидео. Фотографија: Depositphotos

Мухика беше дел од таканаречениот „розов бран“ на прогресивни латиноамерикански лидери кои донесоа нов тон на континентот на почетокот на 21 век – заедно со Кристина Фернандез де Кирхнер во Аргентина и Уго Чавез во Венецуела. Но, за разлика од многу негови идеолошки другари, тој никогаш не подлегнал на економскиот популизам. Тој ги охрабруваше странските инвестиции, но неговиот личен глас остана радикално скромен, односно аскетски.

За време на неговиот претседателски мандат (2010 – 2015), тој стана глобална икона на едноставноста: од неговата дотраена куќа со малку земја и трактор, на периферијата на Монтевидео, возејќи „буба“ и донирајќи 70 проценти од својата претседателска плата за изградба на станови за најсиромашните, тој го доби прекарот „најсиромашниот претседател на светот“. Но неговото наследство не беше само етичко, туку и институционално. Тој ги легализираше истополовите бракови, абортусот и – најважно – канабисот. Законот за легализација беше донесен во декември 2013 година, со што Уругвај стана светски пионер. Тој ја претстави оваа мерка како начин да се лишат нарко-картелите од приходи и да се отвори вратата за индустријата за медицински канабис.

Брзото закрепнување на цените на суровините по финансиската криза од 2008-2009 година ѝ помогна на уругвајската економија да забележи просечен годишен раст од пет проценти за време на неговиот мандат, дополнително зацврстувајќи ја својата популарност. Тој беше во постојан контакт со светските и религиозните лидери, особено со неодамна починатиот папа Франциск. Во договор со Обама, Уругвај прифати сириски бегалци и затвореници од Гвантанамо.

Покрај тоа, во 2014 година, претседателот им понуди засолниште на 100 сириски сирачиња. Тој понуди да ги смести во неговата официјална летна резиденција – имотот Анкорена, кој речиси никогаш не го користел поради неговиот скромен начин на живот, кој има 30 соби и пространа површина, што го прави погоден за сместување на деца и нивните роднини. Планот беше координиран со Канцеларијата на Високиот комесар на ОН за бегалци.

Тој ја промовираше енергијата од ветерот и придонесе за намалување на сиромаштијата од 39 на 11 проценти времето откако ја презеде власта.

Мухика со Обама, во Вашингтон, 2014 година. Фотографија: Ендру Харер/Блумберг

Но, во филмот, Кустурица не се обидува да ја разјасни историјата – тој ја користи за да создаде контекст. Преку архивски снимки, потоа снимки од затворите кои сега се модерни трговски центри и впечатливиот ритам на муграта и Лос Олимарењос, тој гради мост помеѓу хероизмот и секојдневниот живот. Во визуелната конструкција, постои и омаж на политичкиот трилер „État de siège“ (Држава под опсада) од 1972 година, во режија на Коста-Гаврас. Филмот е инспириран од вистински настани во Уругвај, прикажувајќи го киднапирањето на американски функционер од страна на Тупамаросите – како чин на отпор против тајната обука на локалните воени и полициски структури, што, како што се имплицира, го вршеле американските разузнавачки служби. Филмот не ја именува земјата јасно, но критиките сугерираат: САД ги поддржуваа странските диктатури под изговор дека се борат против комунизмот, додека всушност поттикнуваа репресија.

Да се потсетиме дека пред Мухика, Уругвај помина низ едно од најмрачните поглавја од својата историја – цивилно-воена диктатура (1973 – 1985). Ова беше режимот против кој се бореше Мухика како член на националното движење на отпорот – Тупамаросите. Диктатурата започна во 1973 година кога претседателот Хуан Марија Бордабери, со поддршка на војската, го распушти парламентот и ја предаде власта на воените структури. Сè се одвиваше во контекст на Студената војна и Планот Кондор – мрежа на репресија спроведена од десничарските диктатури низ Латинска Америка со помош на САД.

Илјадници луѓе беа уапсени, мачени или исчезнати. Уругвај тогаш имаше највисок процент на политички затвореници по глава на жител. Меѓу нив е и Мухика. Уапсен во 1972 година, пред формалниот почеток на диктатурата, тој останал затворен до нејзиниот крај и поминал осум години во целосна изолација.

Но, Тупамаросите не беа револуционери во стилот на Че Гевара. Нивните контроверзни методи – киднапирања, грабежи, „економски експропријации“ – беа одговор на длабоките нееднаквости и репресија. Нивната борба произлезе од верувањето дека мирен отпор повеќе не е можен.

Политичкиот живот на Мухика подоцна станува најдлабокиот одговор на диктатурата: не со одмазда, туку со дијалог и скромност. Кустурица го претставува ова не како социјалистички слоган, туку како поетски чин. Филмот не ја слави идеологијата, туку способноста да се извлече мудрост од страдањето. И имаше многу страдање. Во говорот од 2020 година, Мухика раскажа како поминал шест месеци со рацете врзани со жица, седејќи во сопствениот измет со денови. Две години се бањал само со крпа и чаша вода, сведочел тој.

„Сè сум доживеал во овој живот, но никого не мразам“, рече тој тогаш. И во филмот тој дава мислење за тој период: „Понекогаш е лошо и добро. А понекогаш, во исто време, е добро и лошо.“

И токму кога ќе допре тежина што не може да се опише со зборови, филмот се повлекува во тишина. Камерата останува на неговото лице, во крупен план, додека тој молчи, апсорбиран во своите внатрешни сеќавања. Камерата стои дури и додека тој само седи и го гледа Кустурица – без да проговори ни збор.

Веќе во првиот кадар, гласот на Пепе во го анализира животот како кревка конструкција составена од пораз, затвор и љубов. И потоа музиката ја презема улогата на наратор. Тангото – вечната мелодија на поразот и достоинството – се провлекува низ филмот. Во една сцена особено силно – кога признава единственото нешто за кое жали во животот: немањето деца. „Тангото е за оние кои научиле да губат“, вели тој. „Тој носталгичен тон не го разбира никој што не доживеал неколку порази.“

Танго: тажна мисла што се танцува. Фотографија: Depositphotos

Филмот нè води во тој тон – како тажна милонга во која секое искушение на овој „филозоф кој ја уредува својата градина“ носи свое зрно значење. Во друга сцена, тангото удира силно додека ги учи децата да садат цвеќиња. „Тоа е начин да се земат пари од богатите. Продавајте им цвеќе. Кога сте сиромашни, не размислувате за цвеќе – ви треба секој денар за леб“, вели Пепе.

Музиката во овој филм не служи за слатко величање. Тоа не романтизира. Нè потсетува дека минатото нè обликува – но и дека сегашноста може да се промени ако учиме од него. Мухика верува, вели тој во филмот, дека светот го менуваат „луѓе со големи срца и скромни паричници“. И дека нема материјална промена без промена во свеста, во културниот модел.

Во документарецот се појавуваат и неговите другари Елеутерио Фернандез Хуидобро и поетот Маурицио Розенкуф, како и неговата сопруга, која го надживеа. Тој и неговите другари се смеат додека тој раскажува како ја пиеле сопствената урина за да преживеат кога не им било дозволено да пијат вода. „Ги знаеме сите затвори во оваа земја!“, велат тие во филмот.

Тополски вели дека нив ги обединиле две утопии – заеднички политички идеали и љубов. Љубов што може да се види во последната сцена: прегрнати, во крчма, љубовници, другари, истомисленици и пријатели, слушаат танго и тивко си пеат.

Roberto Serra/Iguana Press/Getty Images

И уште една сцена што најдобро ја илустрира неговата величина: „Те сакаме, Ел Пепе“, извикуваат луѓето кога Мухика му ја предава власта на својот наследник. Децата скокаат од радост. Мажи и жени трчаат и го бакнуваат низ отворениот прозорец на старата „буба“. Прославата на саканиот претседател во Монтевидео беше исполнета со радост и неговите зборови за збогум-„Светот нè дели, но делата нè обединуваат. Јас не си одам. Доаѓам. Каде и да сум, ќе бидам таму за вас“.

Ако сакате да се потсетите што значи да се биде лидер со срце, да се размислува и живее како херој, документарецот за возвишениот живот на претседателот кој го кажал она што го мислел – и живеел според своите зборови – е сè уште достапен на Нетфликс.

Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...

Остави коментар